Zwrot opłat za „usługi merchandisingowe” we współpracy z sieciami handlowymi
Wielu dostawców zetknęło się z zagrażającymi ich interesom praktykami sieci handlowych, w tym m.in. z opłatami półkowymi, wydłużonymi terminami płatności czy nieograniczonym prawem zwrotu dostarczonych towarów. Mniej powszechnym, ale nie mniej dotkliwym problemem jest wymuszanie przez sieci handlowe na dostawcach zawarcia z inną firmą tzw. umowy merchandisingowej, na mocy której dostawca płaci tej firmie m.in. za następujące działania prowadzone w halach sprzedaży:
- przygotowanie towaru do wystawienia, w tym za metkowanie, przygotowanie cen, wyłożenie przygotowanego towaru na półki,
- porządkowanie towaru na półkach,
- kontrolę stanów magazynowych,
- przygotowywanie ekspozycji promocyjnych,
- przygotowywanie zwrotów towaru.
W praktyce okazuje się, że dostawca nie ma żadnego wpływu na sposób wykonywania tych działań, a firma merchandisingowa wykonuje polecenia przedstawicieli sieci handlowej a nie dostawcy. W konsekwencji wielu dostawców nie jest zainteresowanych tego typu działaniami, a jednak muszą oni takie umowy zawierać. Czy można zatem bronić się przed zawarciem takiej umowy, ewentualnie czy można żądać zwrotu już uiszczonych kwot z tego tytułu?
Jeżeli umowa taka zostaje zawarta przez dostawcę w wyniku wymuszenia przez sieć handlową np. pod groźbą zerwania współpracy, to pomocna może okazać się ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, która w art. 15 ust. 1 pkt 5 przewiduje, że czynem nieuczciwej konkurencji jest utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku przez działanie mające na celu wymuszenie na klientach wyboru jako kontrahenta określonego przedsiębiorcy lub stwarzanie warunków umożliwiających podmiotom trzecim wymuszanie zakupu towaru lub usługi u określonego przedsiębiorcy.
A sieć handlowa, uzależniając dalszą współpracę od zawarcia umowy merchandisingowej z określonym podmiotem (np. firmą już serwisującą hale tej sieci), co najmniej stwarza warunki temu podmiotowi do wymuszenia „zakupu” usługi merchandisingowej. W sporze z siecią odnośnie omawianej umowy można zatem powołać się na powyższy przepis ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
W postępowaniu sądowym możliwość uznania opisanego działania sieci handlowej za czyn nieuczciwej konkurencji da przede wszystkim wykazanie narzucenia takiego modelu współpracy przez sieć handlową. Pomocne będzie również wykazanie, że dostawca nie jest w ogóle zainteresowany działaniami, jakie podejmowane są halach sprzedaży w stosunku do towaru, który już został do sieci handlowej sprzedany i stanowi jej własność. Można w takiej sytuacji uznać, że działania takie, jak metkowanie i wyłożenie na półkach, to działania podejmowane w wyłącznym interesie sieci handlowej, a nie w interesie dostawcy.
A co na to mówią sądy? Orzeczeń jest niewiele, ale przykładowo można wskazać wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 października 2013 r., sygn. I ACa 280/13, w którym wskazano m.in., że „w oparciu o postanowienia ww. umowy powód płacił (…) Serwis sp. z o.o. za czynności niezbędne do tego, aby możliwa była sprzedaż przez pozwaną towarów nabytych od powoda. Sytuacja taka prowadziła do zakłócenia reguł uczciwej konkurencji. Wystawianie towaru na półkach, metkowanie, porządkowanie itp., mieści się w ramach zadań każdego sprzedawcy i nie może on przerzucać na dostawcę kosztów swojej działalności handlowej, bo stanowi to wypaczenie elementarnych reguł handlowych. Jeżeli znaczną część dochodów związanych z dostarczeniem towarów, dostawca przeznacza na opłacenie czynności, które mieszczą się w ramach zadań sprzedawcy (metkowanie, wystawianie na półki itp.) to jest to czyn nieuczciwej konkurencji prowadzący do uzyskiwania przez sprzedawców detalicznych oszczędności we własnych wydatkach kosztem dostawcy”.
Czego może żądać dostawca, gdy działanie sieci handlowej polegające na wymuszaniu zawarcia umowy merchandisingowej zostanie uznane za czyn nieuczciwej konkurencji? Dostawca może przede wszystkim wystąpić z żądaniem zaniechania niedozwolonych działań (art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji). Odszkodowania w wysokości pobranych opłat można natomiast żądać na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 4 omawianej ustawy.
Zdarza się jednak również tak, że „opłaty merchandisingowe” są uiszczane nie na rzecz innej firmy zajmującej się obsługą merchandisingową hal sprzedaży, lecz wprost na rzecz sieci handlowej. W takiej sytuacji istnieje możliwość uznania takich opłat za niedozwolone opłaty półkowe, a w konsekwencji dochodzenia ich zwrotu na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 4 i art. 18 ust. 1 pkt 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Istotne przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji:
Art. 15. 1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku, w szczególności przez:
[…]
4) pobieranie innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży;
5) działanie mające na celu wymuszenie na klientach wyboru jako kontrahenta określonego przedsiębiorcy lub stwarzanie warunków umożliwiających podmiotom trzecim wymuszanie zakupu towaru lub usługi u określonego przedsiębiorcy.
- Czyn, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, może polegać w szczególności na:
1) ograniczeniu w istotny sposób lub wyłączeniu możliwości dokonywania przez klienta zakupu u innego przedsiębiorcy;
2) stworzeniu sytuacji powodujących pośrednio lub bezpośrednio narzucenie klientom przez podmioty trzecie konieczności dokonania zakupu u danego przedsiębiorcy lub u przedsiębiorcy, z którym dany przedsiębiorca pozostaje w związku gospodarczym;
3) emisji, oferowaniu oraz realizacji znaków legitymacyjnych podlegających wymianie na towary lub usługi oferowane przez jednego przedsiębiorcę lub grupę przedsiębiorców pozostających w związku gospodarczym, w okolicznościach wskazanych w pkt 1 lub 2.
Art. 18. 1. W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:
1) zaniechania niedozwolonych działań;
[…]
4) naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
5) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
[…].