Zakaz konkurencji – 9 rzeczy, o których musisz wiedzieć

Pracownik wykonujący na boku zlecenia dla konkurencyjnej firmy – to zmora wielu pracodawców. Nie tylko mogą w ten sposób wyciec poufne informacje, ale przede wszystkim mogą przejść koło nosa intratne zlecenia. Z drugiej strony pracownicy są często zmuszani do podpisywania umów zakazujących jakiejkolwiek działalności i to jeszcze bez wynagrodzenia. I jedni i drudzy zastanawiają się, co można a czego nie można zrobić, zastrzegając zakaz konkurencji.

Dlatego w kilku punktach przedstawiłem najważniejsze rzeczy, o których powinieneś pamiętać, podpisując umowę o zakazie konkurencji. Niezależnie od tego, czy jesteś pracodawcą, zleceniodawcą lub pracownikiem czy zleceniobiorcą.

*** REKLAMA ***

Kancelaria prawna ma swój sklep internetowy? A czemu nie? Teraz możesz szybko zamówić konsultacje prawne przez Internet.

Jeśli chcesz :

• skonsultować treść lojalki
• dowiedzieć się, czy musisz podpisać umowę lojalnościową
• rozwiązać problemy na tle umowy o zakazie konkurencji
• działać, bo pracownik naruszył zakaz konkurencji

to możesz skorzystać z konsultacji prawnych online. Przejdź do mojego sklepu i zamów konsultacje na temat zakazu konkurencji.

*** KONIEC REKLAMY ***

1.   Jaki jest zakres zakazu konkurencji?

Zakaz konkurencji zakazowi konkurencji nierówny. Inaczej będzie to wyglądało w przypadku stosunku pracy a inaczej w przypadku umowy cywilnoprawnej (zlecenia, o dzieło itp.). Jednak regułą powinno być to, że zakazać można tylko działalności rzeczywiście konkurencyjnej, a nie jakiejkolwiek działalności.

Przykładowo jeśli w agencji reklamowej zatrudniasz project managera, to nie powinieneś mu zakazywać pracy na takim stanowisku w firmie informatycznej.

W przypadku umowy agencyjnej wprost wskazano w przepisach, że ograniczenie działalności konkurencyjnej jest ważne, jeżeli dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objętych działalnością agenta, oraz rodzaju towarów lub usług stanowiących przedmiot umowy.

Drugą regułą jest to, że umowa o zakazie konkurencji powinna precyzować, czym jest „działalność konkurencyjna”. Oczywiście możesz napisać: „Pracownik zobowiązuje się do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy”. Taki zakaz będzie ważny. Ale pozostawia duże pole do popisu przy interpretacji.

Dlatego w interesie i pracodawcy i pracownika jest doprecyzowanie tego w umowie. Pracodawca powinien mieć pewność, że jego interesy są chronione. A pracownik powinien wiedzieć, czego mu nie wolno.

2.   Czy mogę zastrzec zakaz konkurencji w umowie b2b?

Kodeks pracy reguluje umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania i po ustaniu stosunku pracy. Ale w przypadku umów b2b przepisy z reguły na ten temat milczą. Podobnie jak w przypadku umów zlecenia czy umów o dzieło zawieranych z osobami nie prowadzącymi działalności gospodarczej. Wyjątkiem jest tu umowa agencyjna.

Dlatego w umowach b2b dopuszczalność zakazu konkurencji będzie oceniana na podstawie tzw. zasady swobody umów. Generalnie przyjmuje się, że w umowie cywilnoprawnej (w tym b2b, ale nie tylko) można zastrzec zakaz działalności konkurencyjnej. Brak regulacji w przepisach nie oznacza jednak, że nie ma żadnych reguł ani ograniczeń. Łatwo w takiej sytuacji przesadzić i zamiast pancernego zakazu zrobić zakaz nieważny.

Sama zasada swobody umów doznaje ograniczeń. Zgodnie z przepisami:

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Jeśli więc w danej sytuacji treść zakazu konkurencji będzie sprzeciwiała się „właściwości (naturze) stosunku prawnego” lub „zasadom współżycia społecznego”, to zakaz konkurencji będzie nieważny. Wiem, że powyższe pojęcia zupełnie nic Ci nie mówią. Nie ma jednak żadnego katalogu postanowień, które w konkretnym przypadku na pewno zostaną uznane za nieważne.

Ale przykładowo, jeśli z umowie b2b zostanie zastrzeżony zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej na okres 3 lat bez jakiegokolwiek wynagrodzenia, to istnieje duże niebezpieczeństwo, że taki zakaz zostanie uznany za sprzeczny z „zasadami współżycia społecznego”. Szczególnie jeśli w zasadzie uniemożliwi to wykonywanie wyuczonego zawodu.

Czyli można zastrzec zakaz konkurencji w umowie b2b. Ale treść zakazu będzie podlegała ocenie, czy doszło do wyjścia poza granice zasady swobody umów.

3.   Czy mogę zastrzec zakaz konkurencji bez wynagrodzenia?

Odpowiedź jest prosta w przypadku umów o pracę. W przypadku zakazu obowiązującego w czasie trwania stosunku pracy Kodeks pracy nie przewiduje jakiegokolwiek wynagrodzenia czy odszkodowania. Z kolei w przypadku zakazu po ustaniu stosunku pracy Kodeks pracy określa minimalną wysokość odszkodowania.

Jasna sytuacja jest również w przypadku zakazu konkurencji obowiązującego po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Przepisy mówią, że zleceniodawca obowiązany jest do wypłacania agentowi odpowiedniej sumy pieniężnej za ograniczenie działalności konkurencyjnej w czasie jego trwania, chyba że co innego wynika z umowy albo że umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność. Przepis wprost zatem przewiduje, że umowa może nie przewidywać wynagrodzenia za zakaz.

Z kolei w przypadku umów zlecenia czy umów o dzieło przepisy na ten temat milczą. Oznacza to, że ewentualny brak wynagrodzenia będziemy oceniać z perspektywy zasady swobody umów. Pisałem już o tym powyżej. Ostrożnie można założyć, że im szerszy i dłuższy zakaz konkurencji, tym większe ryzyko uznania go za nieważny, jeśli nie jest połączony z odpowiednim wynagrodzeniem. Ale to zawsze wymaga oceny w konkretnej sytuacji.

4.   Jak długo trwa zakaz konkurencji?

Kodeks pracy nie określa maksymalnego okresu obowiązywania zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Nie oznacza to jednak, że taki zakaz może być bezterminowy. Ponadto z długością obowiązywania zakazu wiąże się obowiązek wypłaty pracownikowi odszkodowania. Więc im dłuższy zakaz, tym dłuższy obowiązek wypłaty odszkodowania przez pracodawcę.

W przypadku umowy agencyjnej przepisy mówią wprost, że ograniczenie działalności konkurencyjnej nie może być zastrzeżone na okres dłuższy niż dwa lata od rozwiązania umowy.

A przepisy dotyczące innych umów, np. zlecenia czy o dzieło, nie regulują w ogóle tej kwestii. Tu zatem wracamy do kwestii zasady swobody umów i jej granic, o czym pisałem już powyżej. Zakaz bezterminowy lub zastrzeżony na zbyt długi okres może być w konkretnej sytuacji uznany za nieważny.

5.   Czy muszę podpisać umowę o zakazie konkurencji?

Przepisy nie regulują wprost tej sytuacji. Często jednak przyjmuje się, że odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może powodować wypowiedzenie umowy o pracę lub nawet zwolnienie dyscyplinarne.

Oczywiście to wymaga oceny w każdym konkretnym przypadku. Inaczej będzie wyglądała sytuacja, gdy pracownik odmawia, bo zamierza prowadzić działalność konkurencyjną, a inaczej gdy odmawia, bo projekt umowy zawiera postanowienia sprzeczne z prawem.

Pamiętaj, że niekiedy zakaz działalności konkurencyjnej można wyinterpretować z ogólnego obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy.

Z kolei odmowa zawarcia umowy o zakazie konkurencji na okres po ustaniu stosunku pracy niekoniecznie będzie wiązać się z możliwością wypowiedzenia umowy o pracę.

W przypadku innych umów, w tym zlecenia, agencyjnej czy o dzieło, przepisy również się na ten temat nie wypowiadają. I wiele będzie zależeć od uzgodnień obu stron. Oraz od konkretnej umowy. Na pewno formalnie obowiązek zawarcia umowy o zakazie konkurencji nie istnieje.

6.   Wypowiedzenie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy – czy jest możliwe?

Zasady wypowiadania bądź zwalniania z zakazu konkurencji powinny być określone w umowie. Zasadą powinno być, że jeśli umowa zawarta jest na określony czas (czas trwania zakazu), a nie zawiera ona możliwości jej wypowiedzenia, to nie podlega wypowiedzeniu.

Dodatkowo umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.

Ponadto w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, strony umowy o zakazie konkurencji obowiązującym po ustaniu:

1) stosunku pracy,

2) umowy agencyjnej,

3) umowy zlecenia,

4) innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,

5) umowy o dzieło

– na rzecz których ustanowiono zakaz działalności konkurencyjnej, mogą ją wypowiedzieć z zachowaniem terminu 7 dni.

7.   Jak udowodnić złamanie zakazu konkurencji?

W swojej praktyce spotkałem się zarówno ze sprawami oczywistymi (gdzie były pracownik po prostu założył działalność gospodarczą albo jego dane pojawiły się na stronie internetowej konkurencyjnej firmy), jak i ze sprawami, gdzie były pracodawca korzystał z pomocy agencji detektywistycznej.

Nie ma zamkniętego katalogu dowodów na złamanie zakazu konkurencji. W sądzie złamanie zakazu może być dowodzone wszelkimi środkami dowodowymi. To, jakich dowodów będziesz potrzebował, zależy od tego, w jaki sposób został złamany zakaz.

Przykładowo jeżeli pracownik pracuje dla konkurencyjnej firmy, to w sądzie będzie można żądać przedłożenia przez te firmę np. umowy o pracę. A prowadzenie konkurencyjnej działalności gospodarczej można udowodnić wpisem w CEIDG czy fakturami.

8.   Co grozi za złamanie zakazu konkurencji?

W przypadku umowy obowiązującej w czasie trwania stosunku pracy pracownik będzie ponosił konsekwencje określone w Kodeksie pracy. Złamanie zakazu konkurencji z reguły będzie mogło się wiązać z wypowiedzeniem umowy o pracę lub zwolnieniem dyscyplinarnym.

Dodatkowo jest przepis, który mówi, że:

Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału.

W teorii odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Jednakże jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. A trudno mi sobie wyobrazić sytuację, w której pracownik poprzez złamanie zakazu konkurencji szkodę wyrządzi nieumyślnie.

W przypadku innych umów, w tym umowy obowiązującej po ustaniu stosunku pracy, były pracownik czy zleceniobiorca odpowiada przede wszystkim za szkodę wynikającą z naruszenia zakazu. Zasady tej odpowiedzialności mogą zostać określone w umowie. Najczęściej odbywa się to poprzez zastrzeżenie kary umownej. A że kara umowna to dość ciekawy temat, to omówię ją odrębnie w kolejnym punkcie.

Dodatkowo w zależności od treści umowy zlecenia itp. naruszenie zakazu może się wiązać z jej wypowiedzeniem.

9.   Czy mogę zastrzec karę umowną?

W przypadku kary umownej musisz pamiętać o jednej podstawowej rzeczy. W odniesieniu do stosunku pracy odpowiedzialność pracownika uregulowana jest przepisami prawa pracy. I często spotykam się z poglądem, że niezgodne z zasadami prawa pracy jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek złamania zakazu konkurencji obowiązującego w czasie trwania stosunku pracy.

Takie ograniczenie z reguły nie powinno mieć zastosowania do zakazu obowiązującego po ustaniu stosunku pracy. Podobnie jak w przypadku innych umów.

Zawsze jednak musisz zwrócić uwagę na wysokość kary umownej. A w szczególności na to, czy nie jest rażąco wygórowana. Bezpiecznym rozwiązaniem wydaje się powiązanie wysokości kary z wysokością odszkodowania lub wynagrodzenia za stosowanie się do zakazu konkurencji. Pracodawca czy zleceniodawca musi również pamiętać o tym, aby zastrzec możliwość dochodzenia odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej. Może się bowiem okazać, że poniesiona szkoda przewyższy znacząco karę umowną.

Jeśli potrzebujesz więcej informacji o zakazie konkurencji, to przeczytaj inne artykuły na moich blogach.

Możesz się też skontaktować bezpośrednio ze mną.